Deel 13 A
Een nieuwe diagnose
Het feit dat slachtoffers van chronische mishandeling zo hulpeloos en passief lijken, het verleden niet los kunnen laten, aan hardnekkige depressies lijden, somatische klachten hebben en blijk geven van een sluimerende boosheid, is dikwijls een bron van frustratie voor de mensen in hun directe omgeving.
De maatschappij oordeelt vaak buitengewoon hard, omdat zij niet weten welke psychische veranderingen door gevangenschap, marteling, mishandeling en misbruik worden veroorzaakt. Buitenstaanders die nooit langdurig in doodsangst verkeren en geen inzicht hebben in dwangmethoden, denken vaak dat zij zelf in dergelijke omstandigheden meer moed en verzet zouden tonen. Vandaar dat men geneigd is de verklaring in persoonlijkheidsdefecten of morele gebreken van het slachtoffer te zoeken.
Persoonlijk denk ik,
dat er nog iets meer speelt,
dan deze verklaring die Judith geeft.
Namelijk; dezelfde dynamiek als waar het slachtoffer het hoofd aan heeft geboden.
De angst geen enkele controle te hebben.
Net als de overlevenden,
heeft ieder mens de behoefte zich veilig te voelen (te wanen).
Wat als je als buitenstaander, altijd beschermd bent, je ineens moet realiseren dat zoiets plotseling kan veranderen?
De meeste mensen hopen er maar het beste van, zoals wanneer je in een kind gaat krijgen. De meeste ouders verdiepen zich dan niet al te veel in wat er allemaal mis kan gaan. Zo zijn er ook niet veel mensen die er bij stil staan dat ze een ongeluk kunnen krijgen en de rest van hun leven verlamd zullen raken, telkens als ze in hun auto of op de fiets of motor stappen. Vele mensen gaan er toch een beetje vanuit dat het hen niet zal overkomen, totdat het hen overkomt, om dan nog steeds zich af te vragen; Waarom moest ons dit overkomen?
Het ontkennen, niet willen weten, bagatelliseren zit in al ons mensen, een afweermechanisme waar we niet buiten kunnen. We zouden geen leven hebben als we dat niet deden. We vertrouwen erop dat onze vrienden ons niet verraden. Wij verwachten ‘normaal’ behandeld te worden en zo kan ik nog tientallen dingen op noemen, die alle vanzelfsprekend lijken, maar het dus niet zijn. Een overlevende realiseert zich dat, alleen maar omdat zij die ervaring hebben.
Soms worden overlevenden harder aangepakt dan de daders zelf. Een berucht geval is dat van Patricia Hearst, die na haar gijzeling terecht moest staan wegens misdaden die ze onder dwang had gepleegd en tot een langere gevangenisstraf werd veroordeeld dan degenen die haar hadden gegijzeld.
Ook vrouwen die nalaten te ontsnappen aan een relatie met iemand die hen mishandelt of hun kinderen verraden, staan bloot aan buitengewoon hevige kritiek. De neiging om tekortkomingen te zoeken in het karakter van het slachtoffer doet zich zelfs voor bij politieke massamoorden. Na de holocaust is er lang gediscussieerd over de ‘passiviteit en naiëviteit’ van de joden en hun ‘medeplichtigheid’ aan hun lot. Medeplichtigheid en medewerking veronderstelt echter keuzevrijheid. In een situatie van gevangenschap krijgen ze een andere betekenis.
Onjuiste diagnostische benamingen
De neiging om dus het slachtoffer de schuld te geven is van grote invloed geweest op het psychologisch onderzoek. Zowel door onderzoekers als therapeuten wordt de verklaring voor de misdaden van de dader gezocht in het karakter van het slachtoffer. Een voorbeeld van een veelzeggend experiment:
The Wave is een Amerikaanse dramafilm uit 1981. De film is gebaseerd op een waar gebeurd verhaal dat eerder gepubliceerd was onder de naam De Derde Golf. Een Amerikaanse geschiedenisleraar (Ross) begint een project om duidelijk te maken hoe het kan dat heel Duitsland achter Hitler aanliep in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog.
De film vertelt het verhaal van de gebeurtenissen in april 1967, op een school in Palo Alto (Californië). Het project is een groot succes, al snel is de hele school onder invloed van 'The Wave'. Na een paar weken wordt de sfeer grimmiger. De groep heeft een mysterieuze leider, niet bekend aan de leden van 'The Wave'. Het duurt niet lang voordat de beweging zelf, en niet de gestelde doelen het doel van 'The Wave' worden.
Tegenstanders van 'The Wave' worden geïntimideerd, bedreigd en zelfs gemolesteerd. Kluisjes van tegenstanders worden beklad met woorden als ENEMY. Op de laatste bijeenkomst laat Ross voor het eerst een film van de leider zien. Het is een toespraak van Hitler. Vele studenten barsten in tranen uit. Ross legt uit dat de wil van de groep nooit individuele rechten kan en mag aantasten. Hij vertelt dat het experiment het antwoord is op de vraag hoe het kan dat mensen zo vol overgave meededen en meewerkten aan het Derde Rijk van Hitler.
Deze film toont aan hoe wij gewend zijn te denken dat wij anders zullen zijn dan de mensen waarover wij oordelen. Maar het is de situatie, niet het individu. Zelfs over dit experiment is onenigheid ontstaan, het zou te wreed zijn, maar in de ogen van de leraar was het een prima manier om aan te tonen, dat iedereen vatbaar is, als ze in een vergelijkbare situatie worden geplaatst.
De neiging om het slachtoffer de schuld te geven is het psychologisch inzicht in PTSS niet ten goede gekomen en belemmert het stellen van de juiste diagnose. Vaak interpreteren hulpverleners, behandelaars de psychopathologie van het slachtoffer niet als een reactie op langdurige mishandeling, maar de mishandeling wordt toegeschreven aan het veronderstelde fundamentele ziektebeeld van het slachtoffer. (een soort kip en het ei verhaal, wat was er eerder).
Uit het volgende onderzoek blijft deze treurige denkwijze:
The wife-beater’s wife (1964) een onderzoek naar mishandelde vrouwen.
Aanvankelijk waren de klinisch psychologen voornemens geweest,
om mannen die hun vrouwen mishandelende te bestuderen,
tot ze ontdekte dat deze mannen niet met hen wilden praten.
Daarop verlegden ze hun aandacht naar de mishandelde vrouwen, die wel tot medewerking bereid waren.
Volgens het onderzoek vertoonden deze vrouwen ‘castratie-neigingen’,
waren ze ‘frigide’, ‘agressief’, ‘besluiteloos’ en ‘passief’.
Ze concludeerden dat,
geweld in het huwelijk de ‘masochistische behoeften’ van de vrouwen bevredigde.
Daarna werden deze vrouwen voor hun ‘stoornissen’ behandeld.
In één geval slaagden ze erin de echtgenote ervan te overtuigen dat zij het geweld uitlokte en maakten ze haar duidelijk hoe ze zich voortaan diende te gedragen. Toen zij niet langer de hulp van haar zoon inriep en niet langer gemeenschap met haar echtgenoot weigerde, ook niet als hij dronken of agressief was, werd haar behandeling als geslaagd beschouwd.
Dergelijk onbeschaamd, openlijk seksisme is tegenwoordig zeldzaam in de psychiatrische literatuur, maar toch overheersen nog steeds dezelfde denkfouten. (impliciete vooroordelen en minachting).
'Tijdens de persconferentie van de Commissie-Samson (mijn artikel),
bood Ans van de Maat, (red. bestuurslid Jeugdzorg Nederland) namens jeugdzorg excuses aan. In een zaal vol pers, politiek en andere genodigden. Wij, de slachtoffers, zaten op loopafstand in een ander gebouw en keken mee via een tv.
Er werd die dag veel gesproken over kinderen die thuis al misbruikt waren en in het tehuis 'seksueel wervend gedrag' vertoonden. (dat kwam uit het onderzoek gedaan door de Commissie Samson)
Een afschuwelijke term. Het is niet zo bedoeld, maar het klinkt alsof wij het zelf uitgelokt hebben. Sommige slachtoffers hadden 30 of 40 jaar niet gesproken over wat hen overkomen is. Dan zit je daar in een kamer vol vreemden en hoor je dit soort termen. Mijn bloed kolkte. Ik heb de microfoon gegrepen en gezegd wat ik vond. Een staande ovatie volgde; die term was iedereen opgevallen.'
Het risico is nog steeds reëel dat patiënten met complexe gevolgen van hun trauma ten onrechte te horen krijgen dat ze een persoonlijkheid-stoornis hebben.
De tekortkomingen in de diagnostiek waren halverwege de jaren tachtig reden tot herziening van het handboek; American Psychiatric Association.
Een groep mannelijke psychoanalytici stelde voor het begrip
‘masochistische-persoonlijkheid- stoornis’ op te nemen in het bestand van erkende aandoeningen.
Deze diagnose zou dan van toepassing zijn op iedereen,
die een relatie voortzet met anderen door wie hij of zij wordt uitgebuit, mishandeld of misbruikt, ondanks mogelijk heden om deze situatie te wijzigen.
Judith Lewis Herman was één van de vrouwen die betrokken was.
Wat haar opviel was dat rationele argumenten nauwelijks gewicht in de schaal schenen te leggen.
De vertegenwoordigers van vrouwenorganisaties gaven aan dat de diagnose niet wetenschappelijk was onderbouwd en voorbij ging,
aan de recente inzichten in de psychische gevolgen van slachtofferschap.
Het zou ook stigmatiserend werken.
De mannelijke vertegenwoordigers van het psychiatrische establishment bleven bij hun afwijzende houding. Gaven ronduit toe dat ze niet op de hoogte waren van de ontwikkeling over psychische trauma’s, maar zagen niet in wat zij daarmee te maken hadden. Gezien de grote publiciteit is een compromis gesloten. De voorgestelde diagnose zou voortaan als ’zelfkwellende persoonlijkheidsstoornis’ door het leven gaan. Ook de criteria werden gewijzigd om te voorkomen dat het niet voor overlevenden van lichamelijk, seksueel of psychisch geweld zou worden toegepast. Daarnaast is het niet in het handboek maar in de bijlage opgenomen.
De behoefte aan een nieuw concept
Het onjuist toepassen van het begrip ‘masochistische persoonlijkheidsstoornis’ is de meest stigmatiserende, doch zeker niet de enige erkende psychiatrische aandoening die geen rekening houdt met overlevenden van extreme situaties. (waardoor deze mensen een verkeerde diagnose gesteld krijgen). Aanhoudende angst, fobieën, paniektoestand, zijn niet dezelfde als ‘gewone’ angststoornissen. Hun depressie niet gelijk aan ‘gewone’ depressies.
Het ontbreken van een accurate (nauwkeurige, zorgvuldige) diagnose heeft ernstige gevolgen voor de behandeling. Je wordt immers niet behandeld voor de werkelijke oorzaak. Hierdoor ontstaat maar een gedeeltelijk inzicht in het probleem en een fragmentarische aanpak. Overlevenden lijden vaak in stilte en worden maar half (of niet) begrepen. Ze hebben vaak een complete huisapotheek, iets tegen hoofdpijn, slapeloosheid, depressie……en vinden bij al die middelen nog weinig baat ook, omdat de grondoorzaak, het trauma, niet wordt aangepakt. Zorgverleners raken gefrustreerd en krijgen genoeg van deze ‘zeurders of klagers’, er verbetert te weinig of niets. De verleiding is dan groot een diagnose te stellen met een ongunstige bijbetekenis.
Er worden geen verschillende typen borderline persoonlijkheidsstoornissen onderscheiden.
Mensen met borderline kunnen echter wel verschillen in de mate waarin ze bepaald gedrag vertonen (zoals extraversie, neuroticisme).
Dit is de definitie van het Trimbos instituut.
De hulpverlening staat uiterst negatief tegenover mensen,
die dit etiket is opgeplakt.
Daarnaast is het een diagnose waar niemand mee uit de voeten kan.
Zelfs het begrip ‘posttraumatische stress stoornis’,
voldoet in zijn huidige definitie niet geheel.
De huidige definitie laat zowel de veranderlijke symptomen van een langdurig herhaald trauma,
als de ingrijpende vervorming van de persoonlijkheid,
die het gevolg is van gevangenschap, onvermeld.
Je zou beter kunnen spreken van een complexe PTSS, om zo onderscheid te maken tussen enkelvoudig trauma en meervoudig, langdurig. Er wordt nog steeds een discussie gevoerd hoe hier uiting aan te geven, vele therapeuten, psychiaters zien hier gelukkig de noodzaak voor. Momenteel gebruikt men de benamingen; stoornis gepaard gaande met niet nader gespecificeerde extreme stress en persoonlijkheidsverandering ten gevolge van een catastrofale ervaring. Beide zijn niet ideaal, maar beter dan geen naam.
(inmiddels heeft complexe PTSS zijn invoering gedaan in Nederland, evenals chronische PTSS) CPTSS.
Het geven van een naam betekent een essentiële stap voor slachtoffers zodat zij eindelijk de erkenning krijgen die ze verdienen. Het is een poging om te leren van overlevenden, die beter dan enige onderzoeker, de gevolgen van gevangenschap begrijpen.
Reacties
Een reactie posten