Deel 22

                         Herstel van verbondenheid

 Na het leren accepteren van het traumatische verleden, is de volgende stap het creëren van een toekomst. Een nieuw zelf ontwikkelen, noemt Judith het. (daar plaats ik wel wat kanttekeningen bij, maar de inhoudelijke taken kloppen wel). Relatie's zijn voor altijd veranderd, na het trauma en er moeten nieuwe tot stand gebracht worden. Vaste waarden van vroeger zijn ontoereikend gebleken, er moet een nieuw geloofssysteem opgebouwd waarop gesteund kan worden.

 Deze herstelfase brengt met zich mee dat vele overlevenden zich als vluchteling in een nieuw land voelen. Zoals ik hierboven al schreef heb ik wel enige aanmerkingen op de visie van Judith, wat voort kan komen uit de fase waar ik momenteel zit, maar het gaat ook dieper. Het maakt het lastig om een keuze te maken, dus laat ik het probleem uitleggen.

 Judith schrijft: Ze (overlevenden) moeten een nieuw leven opbouwen in een cultuur die radicaal verschilt van de cultuur die ze achter zich hebben gelaten.
(vandaar dat zij ook de vergelijking met vluchtelingen maakt). Ik ben echter van mening dat in vele gevallen waar zij over spreekt (incest, mishandeling en zelfs oorlog) deel uitmaken en blijven maken van onze cultuur en deze dus niet werkelijk verschilt. Het gaat voorbij aan het feit dat er altijd opnieuw een trauma kan plaatsvinden, dus bestaat er ook geen absolute veiligheid, met name overlevenden zijn zich hiervan (extreem) bewust.

 In mijn werkelijkheid kom ik het regelmatig tegen. Een kind dat wegens mishandeling uit het onveilige gezin gehaald wordt, maar vervolgens in een instelling komt waar zij/hij misbruikt wordt of na jaren te maken krijgt met een relatie waarin mishandeld wordt. Veiligheid is dus niet alleen een zaak van het slachtoffer en kan alleen dan tot stand komen als er ook wezenlijke veiligheid (en vrijheid) is!

 Hulpeloosheid en isolement zijn de kernervaringen van een psychisch trauma. Een hernieuwd gevoel van macht en verbondenheid is kernervaring van het herstel. In de derde herstelfase begint de persoon in te zien dat anderen haar/hem tot slachtoffer hebben gemaakt en gaat beseffen welke gevolgen dat heeft gehad.

 Dit besef kan een (tijdelijke) terugval tot gevolg hebben.Herbelevingen kunnen weer deel uit gaan maken van het dagelijks leven. Al snel zal echter de behoefte en het besef ontstaan dat overlevers niet langer in een afhankelijke positie zijn en zullen deze niet passief meer over zich heen laten komen, doch hun angstgevoelens actief aanpakken.

Leren vechten 

Wie in een werkelijke situatie de macht naar zich toetrekt, heeft vaak bewust gekozen voor het aangaan van een confrontatie met gevaar. 

Bijvoorbeeld cursus zelfverdediging of op survival. 

Er zijn vele manieren, om enerzijds je herbeleving actief aan te pakken en anderzijds ook weer contact te leggen met de buitenwereld. 

 Jean Goodwin (therapeut); Magische of neurotische middelen om je veilig te voelen werken in deze situatie (survival) niet. Welke tactiek je ook gebruikt, - aardig zijn, geen eisen stellen, jezelf onzichtbaar maken, er komt geen brood van op de plank.

 Een en ander geeft zoveel beheersing (vlucht-vecht reactie) over lichamelijke en emotionele reactie dat daarmee het machtsgevoel teruggekregen (heroverd) wordt. Niet elk gevaar blijkt overweldigend en niet iedere angst is doodsangst. Door de vrijwillige, rechtstreekse confrontatie met gevaar leert de overlevende weer dat er gradaties bestaan en zijzelf een bron van kennis, energie en inzicht zijn.  

 Er kunnen (zullen) ook vraagtekens gezet worden bij eigen (vroegere) opvattingen. Maatschappelijk en sociaal aanvaardbaar geweld en/of uitbuiting, dat door de vingers werd gezien is niet langer te verdragen en ook de traditionele rollen van mannen en vrouwen wordt onder de loep genomen. 

 Wanneer men eenmaal heeft vastgesteld welke sociaal gangbare opvattingen hen kwetsbaar hebben gemaakt, ontdekken zij, in aansluiting daarop, vaak nog andere vormen van sociale pressie die hen ook thans (nog) gevangen houdt in de slachtofferrol. Niet alleen innerlijke angsten en conflicten dienen overwonnen te worden, doch ook maakt men zich los van deze externe sociale druk, omdat zij anders voortdurend te maken blijven hebben met de symbolische herhaling van het trauma. 

 Ik flits hier nu zo, in een paar woorden doorheen, wat geen recht doet aan het onderwerp. Hierover zijn echter boeken vol te schrijven, vandaar dat ik het zo beknopt als mogelijk houdt. Er valt heel veel te zeggen namelijk over de maatschappelijke rollen, van iedereen. Ook rondom trauma, slachtoffers en hun omgeving.Vanzelfsprekend strekt dat zich breder uit.

 In de eerste herstelfase heeft een slachtoffer de neiging zich terug te trekken, in een beschermde omgeving. Waarbij ik vermeld dat ik dat een heel gezonde en verstandige keuze vind. Eenmaal in de derde herstelfase zoeken slachtoffers (zich dan meestal overlever noemend) de confrontatie op of tonen minstens initiatief. Nogmaals lopen deze herstelfases mogelijk door elkaar heen, afhankelijk van onderwerp of levenssituatie van dat moment. Zo kan het dat je op gebied van zelfzorg in een andere herstelfase verkeerd dan op het gebied van sociale contacten. Ook van de duur van dergelijke fases zijn geen gemiddelden te geven. Ieder mens is anders en ieder trauma en post-trauma ook. 

Zwijgplicht

Stukje uit het boek

 Overlevenden hebben zich vaak jarenlang gehouden aan de opgelegde zwijgplicht uit gezin, familie of de instelling. 

In de derde fase besluiten zij vaak dit zwijgen te doorbreken en de confrontatie aan te gaan, 

met gezins- of familieleden. 

Daarmee maken zij duidelijk dat zij niet verantwoordelijk zijn, 

voor het gebeurde. 

Niet meer gebukt willen gaan onder schaamte of schuldgevoelens, 

maar deze last moet worden gedragen door de dader(s).

 Het machtsgevoel dat met de onthulling van het geheim gepaard gaat, komt voort uit het spreken van de waarheid, hoe de familie reageert is niet van belang. Natuurlijk is het bevredigender als de feiten worden erkend, maar ook bij ontkenning of zelfs woede, heeft het aan het licht brengen vaak een gunstige uitwerking. Hierbij weer een persoonlijke noot, dat de overlevende niet opnieuw aan gevaar komt bloot te staan, door het onthullen.

 Een dergelijke onderneming vraagt dan ook een zorgvuldige voorbereiding en aandacht voor detail. Vaste ingesleten patronen komen, juist in gezinnen voor en de dynamiek van overheersing zijn vaak nog in tact. De overlevende moet in staat worden gesteld om zelf de voorwaarden en regels van een dergelijk contact op te stellen en daarmee mede het verloop van de bijeenkomst.

 De overlevende moet ook precies weten hoe bij het onthullen van de feiten te werk moet worden gegaan. Welke, vooraf te bepalen informatie, bekend zal worden gemaakt en aan wie. Logisch is om eerst contact te leggen met een familielid, die het meest open zal staan voor een dergelijke ontmoeting. Door middel van oefening (psychodrama) kan in een veilige omgeving getraind worden.

 Niet langer in de greep worden gehouden door het trauma, het herontdekken van jezelf, puttend uit alle aspecten van zichzelf, voor, tijdens en van na het trauma, maakt dat de overlevenden integreert en als zodanig weer één geheel wordt. Op deze manier interpreteer ik ook altijd het woord helen, want dus niet genezen betekent.

 Er zou een levenssituatie behoren te ontstaan, waarin ook verlangens en ontwikkeling een plaats krijgen. Een speelse tuin om opnieuw, je hernieuwde zelf te laten experimenteren met je heroverde vrijheid, je nieuwe zelf en de 'andere' wereld. Dat dit lang niet altijd het geval is, mag wel duidelijk zijn. 

 Mededogen met en respect voor het getraumatiseerde zelf is er meestal wel en gaan samen met de vreugde om het zelf dat het trauma heeft overleefd. Na afloop van deze herstelfase heeft de overlevende vaak weer een gevoel van trots gekregen. Deze gezonde waardering voor het zelf, verschilt van het op zelfoverschatting gebaseerde gevoel  van sommige slachtoffers, als dat ze 'bijzonder' zijn. Hierbij gaat het om een compensatie voor zelfhaat en een gebrek aan eigenwaarde. Het is een broos gevoel dat geen enkele onvolmaaktheid duldt.